Oğuz Atay Tutunamayanlar kitabını 1971 yılında yayımlamıştır. Kitap 1970 yılında TRT Roman Ödülü’nü kazanır. Oğuz Atay’ın ilk eseri olan bu kitap 2002 yılında UNESCO tarafından İngilizce’ye tercüme edilmesi gereken seçkin edebiyat eseri olarak seçmiştir. Kitap belirli bir olayı sergilemekten çok; izlenimler, çağrışımlar, taşlamalar, ayrıntılar ve ruhsal çözümlemelerden oluşur. Oğuz Atay eserlerinde genel olarak alaycı bir tavır takınır. Tutunamayanlar kitabında da burjuva düzeni ve ona uymak da sorun görmeyen insanları alay ile karışık bir sitem ile anlatmaktadır.
Tutunamayanlar, Turgut Özben’in üniversite yıllarında tanıştığı arkadaşı Selim Işık’ın intihar etmesiyle başlıyor. Turgut Özben üniversiteden sonra kendine yeni bir düzen kurmayı başarır. Evlenir, çocuk yapar ve düzenli gittiği bir işi vardır. Selim ise böyle bir düzeni kabul etmek istemez. Selim Işık, farkındalığı yüksek bir karakterdir. Öyle ki çevresinde binlerce insanın yaşamına bakıp nasıl bu kadar duyarsız yaşadıklarını anlayamaz. Selim Işık yaşadığı karmaşadan kurtulamamıştır, Turgut ise Selim’in yaşadığı bu karmaşayı araştırmaktadır. Turgut, Selim ile zihninde konuşmaktadır. Her söylediği cümleden sonra Selim’in ona cevap verdiğini düşünmektedir. Selim’i uzun süre ihmal ettiğini düşünen Turgut, belki de biraz hissettiği suçluluk duygusuyla hareket etmiştir. Öyle ki zihninde Selim ile konuştuğu anlardan birinde “Tanımadığım bir telaş içerisindeyim Selim” demiştir. Arkadaşının intiharı onu hiç bilmediği ya da hatırlamak istemeyeceği duygulara sürüklemiştir.
Çünkü Turgut da aslında Selim kadar tutunamamıştır; ancak tutunamadığını unutturacak bir düzen kurabilmiştir. Selim’in ölümünden bir süre sonra normal hayatına dönmeyi hatta çok daha iyi olarak yaşamayı başarmıştır Turgut. Ancak bu durum bir süre sonra sona ermiş ve tekrar Selim’in ölümünü hatırlayarak tekrar aslında istediği hayatın bu olmadığı farkındalığını yaşar. Selim, iş hayatında, özel hayatında ya da gündelik yaşamında gördüğü insanları tutunan ve tutunamayan olarak ayırır. Tutunamayan olarak gördüğü insanlar için bir “tutunamayanlar ansiklopedisi” oluşturur.
Turgut bu ansiklopediyi Selim’in iş arkadaşı sayesinde bulur ve listede kendi ismini bulamaz. Arkadaşını ihmal etmesi ve kendi yaşamını tutunan biri olmak için ne kadar çok çabaladığını fark eder. Selim’in iş gezilerinin birinde tanıştığı bir kadın vardır; Günseli. Günseli, Selim ile tanıştığı ilk günden ondan etkilenir ve bunu ona söyler ancak Selim, Günseli’nin henüz kendisini tanımadığı için sevdiğini düşünür. Birlikte zaman geçirirler Selim hayatında bir düzen olmadığını Günseli ’ye gösterse de Günseli onu terk etmez. Yine de bu sevgi Selim’in intihar etmesine engel olamaz. Selim bu düzene ayak uyduramaz demek doğru değildir. Selim bu düzene ayak uydurmak istemez.
Kitap, somutluktan ziyade soyut bir anlatımı tercih etmiştir. Anlatımın çok soyut olması kitabı anlamayı zorlaştırmıştır. Bu yüzden de Türkiye’de en çok yarım bırakılan kitaplar arasındadır. Kitap her ne kadar tartışmalara neden olsa da bazı edebiyatçılar için Türk edebiyatının dönüm noktası olarak sayılmıştır. Tutunamayanlar, Oğuz Atay’ın bilinçli olarak yazdığı ilk postmodernist eserdir. Bu eseri eşsiz yapan birçok özelliklerinden biridir. Atay’ın konuyu alaycılıkla anlatması dahil tüm özellikleri kitabın birçok eleştiri alabileceğini göstermektedir. Ancak her ne kadar eleştiri alsa da Türk edebiyatı için oldukça önemli bir eserdir.
