Bu ayın Bilim Köşesi yazısında milletimizin başına gelen büyük deprem felaketiyle ilgili daha fazla bilgi sahibi olabilmek adına deprem nedir, nasıl oluşur ve deprem mekaniği nedir konularına yer vermeye kara verdik.
Bir problemin çözümü ve probleme karşı alınabilecek önlemlerin işe yaraması önce sorunun ne olduğunu anlamaktan geçiyor. Yani, öncelikle deprem nedir, nasıl oluşur bilmemiz lazım. Deprem, yer kabuğunda ani ve şiddetli bir hareketlenme sonucu ortaya çıkan titreşimler olarak geçer. Bu hareketlenmeler, genellikle iki levha arasındaki gerilimin aniden serbest kalması sonucu meydana gelir. Bu gerilim, genellikle levhaların birbirine sürtünmesi veya çarpışması sonucu oluşur.
Deprem, yerkabuğunda oluşan hareketlenmeler sonucu etrafa titreşimler yayarak hissedilir. Bu titreşimler, yeryüzünde ve yer altında hasara neden olabilirler. Depremin şiddeti, Richter ölçeği kullanılarak ölçülür ve 1'den 10'a kadar bir skalada değerlendirilir. Her bir artış bir önceki şiddeti 10 katına çıkarır. Örneğin, 6,0 büyüklüğünde bir deprem, 5,0 büyüklüğündeki bir depremden 10 kat daha fazla enerji salınımına neden olur.
Depremler, dünya genelinde meydana gelebilir ve özellikle sismik olarak aktif olan bölgelerde daha sık görülürler. Bu bölgeler arasında Pasifik Ateş Çemberi, Himalaya Dağları ve Akdeniz Havzası gibi yerler bulunmaktadır. Türkiye de coğrafi konumu gereği deprem kuşağında yer almaktadır. Türkiye'deki deprem bölgeleri, ülkenin farklı bölgelerinde yer alan fay hatlarına ve sismik olarak aktif bölgelere bağlı olarak değişiklik gösterir. Aşağıdaki harita, Türkiye’nin deprem bölgelerini göstermekte.
Deprem mekanizması da depremler hakkında bilmemiz gereken bir başka önemli konu. Bu terim, temelde depremleri neyi ve nasıl oluşturduğunu anlatır. Deprem mekanizması, depremin oluştuğu yere göre değişebilir. Örneğin, tektonik depremler, iki taraftaki fayların birbirine sürtünmesi sonucu meydana gelir. Bir taraftaki blok diğerine göre kayar ve gerilim birikir. Bu gerilim, bir anda serbest kalır ve yer kabuğunda titreme ve sarsıntı oluşur. Tektonik depremler, genellikle deprem kuşakları olarak bilinen bölgelerde meydana gelir. Diğer bir deprem mekanizması, volkanik depremlerdir. Volkanik depremler, volkanik patlamaların sonucu olarak ortaya çıkar. Bu patlamalar, magmanın yer kabuğunda hızla yükselmesi ve genişlemesi sonucu gerilmelerin oluşmasına neden olur. Bu gerilmeler, patlamalarla birlikte açığa çıkar ve deprem oluşur.
Son olarak, insan yapısı depremler de meydana gelebilir. Bu tür depremler, büyük barajların inşa edilmesi, maden çıkarılması, petrol aramaları ve nükleer denemeler gibi insan aktiviteleri sonucu ortaya çıkabilir. Bu tür depremler, sıklıkla küçük çaplı olmakla birlikte, bazen büyük hasarlara da neden olabilirler.
Deprem mekanizmalarının anlaşılması, deprem öncesi ve sonrası olası hasarların azaltılması için önemlidir. Deprem mekanizmalarını anlamak, depremlerin neden ve nasıl meydana geldiği hakkında daha fazla bilgi edinmemizi sağlar ve deprem zararlarını azaltmak için alınacak önlemlerin belirlenmesine yardımcı olabilir.
Peki, depremlerle ilgili bilinmesi gereken temel şeyleri öğrendik. Depremden nasıl kaçınırız? Bu sorunun cevabı ne yazık ki “kaçınamayız”. Ancak depremin etkilerini minimuma indirmek ve sonuçlarından en az şekilde etkilenmek tabii ki elimizde. Depremlerin etkilerini minimuma indirmek için alınabilecek önlemler, deprem öncesi, deprem sırası ve deprem sonrası olarak üç aşamada ele alınabilir. İşte, depremin etkilerini minimuma indirmek için alınabilecek bazı önlemler:
Bu önlemler, depremlerin olumsuz etkilerini azaltmak ve insanların can güvenliğini korumak için önemlidir. Deprem sırasında panik yapmak, yanlış kararlar almak veya gereksiz riskler almaktan kaçınarak, deprem sonrasında hasarların en aza indirilmesi mümkündür.
